Kant's revolutie in het filosofisch denken
Kant's revolutie in het filosofisch denken
Prof. Emer. Eric Oger (0) in “Elcker-Ik Centrum” (x)
Immanuel Kant
was een zeer analytisch, maar voor de rest vrij behoudsgezinde & bange man (4), die zich zelden begaf buiten Koningsbergen (5): havenstad in oost Pruisen ; vandaag Kaliningrad (Rusland).
Kant's HOOFDWERKEN
Drie "kritieken" rond epistemologische kern-begrippen
- "Kritik der reinen Vernunft" (1) over WAT IS KENNIS: Theorie van objectieve/ware kennis ; Voorwaarden tot waarde-oordeel ; Kennis-theorie ; Kan kennis tot ware uitspraken komen?
- "Kritik der praktischen Vernunft" (2) over WAT IS HET GOEDE: Moraal, ethiek ; Goede handeling
- "Kritik der Urteilskraft" (3) over WAT IS HET SCHONE: Esthetiek , het schone en verhevene ; Doelgerichtheid in natuur
Kant's eerste boek - “Kritik der reinen Vernunft”
(“kritiek op - of ‘grens van’ - de zuivere rede” ; NL aanrader: BOOM editie). Een moeilijk boek, o.w.v. het Duits met lange zinnen, de terminologie & de onverstaanbaarheid (bv. "transcendentale dialektiek").
Het werd gepubliceerd in 2 edities:
- 1781 1e editie (A)
- 1787 2e editie met veranderingen (B)
...met als thema: de eeuwige "antinomie" tussen
- Objectivisme: "waarheid" als "zoals de dingen zijn in werkelijkheid "
- Subjectivism: als "MIJN waarheid"... want Kennis is altijd standpunt-gebonden, nl. die van een mens en dus subjectief!
Het boek is een kritiek op traditionele metafysica zoals gepresenteerd door de 18e eeuwse Christian Wolff (6), onderverdeeld in
- rationele psychologie: onsterfelijke ziel
- rationele Kosmologie : ontstaan wereld begrensd inijd ruimte
- rationele theodicee: godsbewijzen
...met thema's, bij Kant, als:
- het transcendentale
- de sterfelijkheid van de ziel
- focus imaginarius (het "punt achter de spiegel")
8 begrippen (4×2) in “Kritik der reinen Vernunft"
1. ELEMENT
- "a priori" (voorafgaand aan de zintuiglijke waarneming)
- vs. "a posteriori" (na empirie, afgeleid uit zintuiglijke)
2. VOORWAARDE
- "transcendentaal" (mogelijkheidsvoorwaarden tot objectieve kennis, gegrond/gelegen in kennende subject ; concreet: "Euclidische Meetkunde" & "Fysica", om zo het kennende subject te onderzoeken)
- vs. “transcendent” (alles wat het zintuiglijke overschrijdt, zoals “Ziel”, “God”... met als pointe: het is niet mogelijk om hierover tot objectieve kennis te komen !)
3. OORDEEL
(als een combinatie van 'Onderwerp/subject’ & 'Predikaat' dat iets zegt over dat subject):
- "synthetisch" (als het predikaat niet in de betekenis van het subject vervat zit ; je voegt iets toe aan subject!)
- vs. "analytisch" (als je het subject analyseert, vind je ook het predikaat erin vervat. Bv. "de bal is rond" zegt niets nieuws over die bal)
4. BEGRIP
- "constitutief" (waarvan we - uit ervaring of in principe - weten dat er een object aan kan beantwoorden)
- vs. "regulatief" (waarvan we NIET - uit ervaring of in principe - weten dat er een object aan kan beantwoorden... maar zo'n begrip regelt of leidt wel de onderzoeker, in zijn zoektocht naar kennis).
Bv. 'atoom', als 'ondeelbaar element van de natuur'
- was in oudheid een "regulatief" begrip
- werd door vooruitgang van de kennis "constitutief".
Kant stelt: “Kennis is
- geen kwestie van "passief ondergaan"
- maar een kwestie van "aktief bevragen" (vanuit theorie)
van de werkelijkheid”
Kant bracht een "Copernicaans revolutie" in kennis: bij hem is het niet het OBJECT (in het centrum), waarrond het SUBJECT draait... maar omgekeerd: het waargenomene (= het object) richt zich naar (het ken-vermogen van) de waarnemer (= het subject).
Dus:
- vertrek van menselijk subject (kennis)
- beschouw dan het object, in diens functie tot het subject
...want de wetmatigheden van de werkelijkheid vind je pas als je een zekere mate van kennis bezit/veronderstelt.
Wat is hier zo revolutionair aan?
- Voor Kant vertrok men van de "werkelijkheid" (met natuurwetten, die jij reeds vooronderstelt ?!) om zo tot "kennis" te komen (als een "passief ondergaan van die werkelijkheid")
- Vanaf Kant vertrekt men van het transcendentale subject !
Kant's reflectie over "a priori" elementen van "de kennis"
1. ZINTUIGLIJKE KENNIS = dingen/objecten waarneming
met als "a priori" vormen: universele TIJD EN RUIMTE, die horen bij de zintuiglijke WAARNEMING van het kennende subject. Bv. "wat is de kleur van mijn brilglazen?"
2. VERSTANDSKENNIS: het verstand oordeelt
Dit gaat over het vellen van een OORDEEL (dat waar of onwaar is) over deze waarneming, met wisselwerking van 12 CATEGORIEËN / GRONDBEGRIPPEN, zoals :
-SUBSTANTIE: object BESTAAT a priori, los van mijn observeren, ongeacht of ik dit waarneem !
Toepassingen vandaag, geïnspireerd door Kant:
- Bv.Ontwikkelingsfilosoof Jean Piaget deed onderzoek bij kleine kinderen. Hun kinder-werkelijkheid bleek slechts te bestaan uit wat zij als kind waarnemen ...zoals "esse es percipi" (Berkeley)
- Bv.Bioloog Konrad Lorenza experimenteerde met ganzen die hem als eerste object na hun geboorte hadden gezien, en hem sindsdien beschouwden als hun moeder. Hij was hun "inprint" geworden, zowel "a priori" als "a posteriori" (want van daaruit bekeken die ganzen gans hun leven).
-CAUSALITEIT (verband oorzaak / gevolg) dat voorafgaat aan zintuiglijkheid ! Bv. Door het "schijnen vd zon" krijg je een "opgewarmde tafelblad" ...maar de causaliteit tussen beide feiten gaat vooraf aan je zintuiglijke waarneming hiervan.
3. REDELIJKE KENNIS: de rede redeneert / verknoopt / legt verbanden tussen verschillende oordelen
... met drie ideeën:
- ZIEL als (onsterfelijke) substantie
- WERELD als geheel / totaliteit
- notie van GOD (theodicee )
Deze drie ideeën zijn regulatief. .. maar leveren geen ware kennis op. Ze geven enkel aan hoe te werk te gaan om te streven naar ware kennis.
Het boek gaat verder over het onderzoek van deze “a priori” elementen
- TRANSCENDENTALE ESTHETIEK (niet als schoonheid maar als zintuiglijke kennis)
- TRANSCENDENTALE ANALYTIEK: onderzoek rond verstandskennis
- TRANSCENDENTALE DIALEKTIEK: onderzoek rond redelijke kennis
...met op het einde van het boek: "focus imaginarius" (punt achter de spiegel). Ref. BOEK "de rede en haar monsters" (12): Als kind trok de schrijver met melkboer naar zee, waar hij vaststelde: "de horizon wijkt terug!". Later, pas gedoctoreerd in de filosofie beseft hij: "Ook God (als regulatief idee) wijkt terug".
--
TRIVIA
- Kant over vrouwen: "Ze moet voldoende verstandig zijn om mijn verheven gedachten te begrijpen."
- Kant's muziek-smaak: vnl. mars muziek??
- Émile Boutroux (professé à la Sorbonne en 1896-1897) vertelt in zijn "La philosophie de Kant" (10) dat hij Kant pas begreep bij het zien van een Duits eet-bord: onderverdeeld in drie aparte vlakken, voor Fleis/Kartoffeln/Gemüse. Het illustreerde voor hem hoezeer de Duitse geest begaan is met indelingen, ordnung... met soms toch een overloop (buiten het systeem treden) :)
ANDEREN
Heidegger
"Was heißt Denken?" ...betekent ook: "Wat nodigt ons uit tot denken?", met als antwoord: “inconsequent met jezelf zijn” :)
Adviezen van Karl Popper (20e eeuw)
P1: "begin
- niet met observatie,
- maar met THEORETISCHE vraagstelling die je op andere wijze de werkelijkheid doet benaderen."
P2:
- "Of een stelling WAAR is, is niet belangrijk ; wel of je stelling falsifieerbaar is
- ... want een universele uitspraak - zoals "alle zwanen zijn wit" - KAN je niet verifiëren."
Einstein
Einsteins "algemene relativiteitstheorie" (door hem beschouwd als zijn "wilde denken") werd pas getest in 1919 (Eddington ; sterren-positie rond volledige zonsverduistering ; meting van lichtstraal ster afgebogen door gravitatie kracht van de zon). Deze test bewees nog niet dat deze theorie waar is... maar door die theorie had men iets nieuws waargenomen. M.a.w. door de theoretische vraagstelling werd nieuwe kennis "geconstitueerd"
Copernicus
Copernicus doorbrak het wereldbeeld van Ptolemaus (met al zijn epi-cycli om ster-bewegingen te verklaren). Mogelijks werd hij hierbij geïnspireerd door zijn contacten met Italiaanse neo-Platonici (die de zon beschouwden als afspiegeling van het hoogste idee: het goede... in het centrum ). Evenzo stelde Copernicus dat niet de zon draait rond de aarde, maar omgekeerd.
Hint: Platonisme (11) maakt een onderscheid tussen "ideeën-wereld" (van op zich staande substanties) & "zintuiglijke wereld" (veranderlijke afspiegeling van die ideeën).
--
Andere referenties:
Srila Prabhupada's assessment of Kant
--
(1) http://vanisource.org/wiki/Philosophy_Discussion_on_Immanuel_Kant
(2) http://vanisource.org/wiki/Philosophy_Discussion_on_Immanuel_Kant_(HAY)
Volgende stap: van Immanuel Kant naar Friedrich Nietzsche ;)
--
http://www.ohadmaiman.com/displayessay.asp?PageNumber=19
--
(0) http://www.knack.be/nieuws/mensen/over-veel-dingen-wil-ik-als-filosoof-liever-zwijgen-erik-oger/article-normal-24754.html
(1) https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Kritik_der_reinen_Vernunft
(2) https://nl.wikipedia.org/wiki/Kritik_der_praktischen_Vernunft
(3) https://nl.wikipedia.org/wiki/Kritik_der_Urteilskraft
(4) https://nl.wikipedia.org/wiki/Immanuel_Kant
(5) https://nl.wikipedia.org/wiki/Koningsbergen
(6) https://nl.wikipedia.org/wiki/Christian_Wolff_(filosoof)
(10) http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k5400951c/f8.image.r=nietzsche.langFR
(11) https://nl.wikipedia.org/wiki/Platonisme
(12) http://www.ethische-perspectieven.be/viewpic.php?LAN=N&TABLE=EP&ID=1197
(BOOM) https://www.boomfilosofie.nl/product/1327/Kritiek-van-de-zuivere-rede
(x) https://www.facebook.com/elckerikcentrum.vzw/posts/1887644464594493
--
Andere referenties:
Srila Prabhupada's assessment of Kant
Volgende stap: van Immanuel Kant naar Friedrich Nietzsche ;)
Reacties
Een reactie posten